दशैंबाट बचत सुरुवात गरौँ : लघुवित्तसँग आर्थिक सुरक्षातर्फको यात्रा

खेम राज ओझा
2025 Sep 22 16:18

दशैंबाट बचत सुरुवात गरौँ : लघुवित्तसँग आर्थिक सुरक्षातर्फको यात्रा

काठमाडौं। दशैं नेपाली समाजको अत्यन्तै महत्वपूर्ण पर्व हो। यसलाई केवल धार्मिक अनुष्ठानको रूपमा मात्र होइन, सामाजिक मेलमिलाप, पारिवारिक एकता र नयाँ संकल्पको प्रतीकको रूपमा पनि लिने गरिन्छ। यस समयमा परिवारजन एकत्रित हुन्छन्, आशीर्वाद बाँडिन्छ र नयाँ सुरुवातका लागि सकारात्मक भावनाको सञ्चार हुन्छ।

यही सकारात्मक अवसरलाई आर्थिक अनुशासन र बचत संस्कारको प्रारम्भमा रूपान्तरण गर्न सकिएमा दशैंले केवल आध्यात्मिक मात्र नभई आर्थिक रूपमा पनि जीवनलाई सबल बनाउन सक्छ। विशेष गरी नेपालजस्तो मुलुकमा जहाँ लघुवित्त संस्थाहरूले सामान्य नागरिकसम्म वित्तीय पहुँच पुर्‍याइरहेका छन्, दशैंलाई बचत प्रारम्भ गर्ने उत्तम क्षणका रूपमा अंगाल्नु आवश्यक देखिन्छ।

किन दशैंबाटै बचत सुरु गर्ने?

नयाँ आरम्भको उपयुक्तता : दशैंलाई नवीकरण, शुद्धिकरण र नयाँ यात्राको प्रतीक मानिन्छ। यस्तो बेला गरिएको संकल्पलाई व्यवहारमा उतार्न सजिलो हुन्छ।

अतिरिक्त आम्दानीको अवसर : कर्मचारीहरूले दशैं बोनस पाउँछन्, साथै टीका–दक्षिणा वा पारिवारिक योगदानबाट थप रकम हात पर्छ। यसलाई तत्काल खर्च नगरी बचतमा मोड्दा भविष्य सुरक्षित हुन्छ।

परिवारिक सहमतिको समय : दशैंमा सबै सदस्य भेट हुने भएकाले, सामूहिक रुपमा पारिवारिक बजेट र बचत लक्ष्य निर्धारण गर्न सकिन्छ।

खर्च नियन्त्रणको अवसर : यो पर्व खर्चिलो भए पनि सचेत बजेटिङ र प्राथमिकताकरणले खर्च घटाएर बचत बढाउन सकिन्छ।

लघुवित्त र बचत संस्कार

लघुवित्त संस्थाहरू नेपालमा वित्तीय समावेशिकरणका प्रमुख आधारस्तम्भ हुन्। ग्रामीण भेगका महिला, गरिब र परम्परागत बैंकिङ सेवाबाट वञ्चित वर्गलाई लघुवित्तले बचत र ऋण सुविधा उपलब्ध गराएको छ। दशैंमा सुरु गरिएको बचतलाई लघुवित्तसँग जोड्दा सुरक्षित र ब्याजसहितको बचत सम्भव हुन्छ।

सानो रकम पनि स्वीकार्य हुन्छ, जसले सबैलाई सहभागी हुन सहज बनाउँछ। समूह–आधारित व्यवस्थाले बचतमा निरन्तरता दिन्छ र सामाजिक जिम्मेवारी पनि बढाउँछ। आवश्यक पर्दा सहुलियत ऋण पाउन सकिन्छ, जसले उद्यमशीलता र आत्मनिर्भरता बढाउँछ। वित्तीय साक्षरता कार्यक्रममार्फत योजनाबद्ध खर्च र लगानीबारे ज्ञान हासिल हुन्छ।

यसरी हेर्दा, दशैंलाई बचत संस्कारको सुरुवात गर्ने माध्यम बनाउँदा व्यक्तिगत मात्र नभई सामुदायिक आर्थिक स्तर नै उकासिने सम्भावना प्रस्ट हुन्छ।

व्यवहारिक रणनीतिहरू

बजेट निर्माण : दशैंको खर्च (लुगा, खाना, यात्रा, पूजा) छुट्ट्याएर लेख्ने, अनि अनिवार्य बचत रकम अलग राख्ने।

दक्षिणा बचत : टीका–दक्षिणाबाट प्राप्त रकम तुरुन्तै खर्च नगरी लघुवित्तमा जम्मा गर्ने।

५०–३०–२० सूत्र : आम्दानीको ५०% आवश्यकीय खर्चमा, ३०% इच्छामा, र २०% बचतमा।

पारिवारिक संवाद : परिवारका सबै सदस्यलाई बचतको महत्त्व बुझाएर सामूहिक प्रतिज्ञा गर्ने।

नजिकैको लघुवित्तमा खाता खोली नियमित बचत सुरु गर्ने।

दीर्घकालीन लक्ष्यसँग जोडिएको बचत

आपतकालीन कोष : कम्तिमा ३–६ महिनाको खर्च बराबर रकम बचत गर्ने लक्ष्य।

शिक्षा र स्वास्थ्य : छोराछोरीको पढाइ वा उपचारका लागि अलग खाता।

सानो उद्यम : संकलित रकमलाई सानो व्यवसाय वा कृषि कार्यमा लगानी।

घर–जग्गा : दीर्घकालीन सम्पत्ति निर्माणतर्फ बचतलाई मोड्ने।

शाखा र समुदायस्तरमा गर्न सकिने पहल

“दशैं बचत अभियान”: दशैं अघि ग्राहकलाई न्यूनतम जम्मा गर्न प्रोत्साहित गर्ने विशेष प्याकेज।

वित्तीय साक्षरता कक्षा : दशैंपछिको समयलाई लक्षित गरी बजेटिङ र बचतबारे तालिम।

बाल–बचत खाता : बालबालिकाले पाएको दक्षिणा बचत गर्न विशेष योजना।

प्रोत्साहन कार्यक्रम : नियमित जम्मा गर्नेलाई पुरस्कार वा सम्मान।

गलत धारणाहरू र यथार्थ

“सानो रकमले के हुन्छ?” → नियमित सानो रकम ठूलो पूँजीमा परिणत हुन्छ।

“लघुवित्तले ऋण मात्र दिन्छ।” → लघुवित्त बचत, बीमा, साक्षरता र उद्यम प्रोत्साहनमा पनि सक्रिय छ।

“बचत गर्न ठूलो आम्दानी चाहिन्छ।” → बचत मानसिकता र अनुशासनमा निर्भर हुन्छ, रकमको आकारमा होइन।

दशैंलाई खर्चको पर्व मात्र नभई बचत र आर्थिक सुरक्षाको सुरुवात गर्ने पर्वका रूपमा मनाउन सकियो भने यसको अर्थ अझ गहिरो र जीवनपरक हुन्छ। लघुवित्त संस्थाले दिएको सहज पहुँचलाई प्रयोग गरेर दशैंको बोनस, टीका–दक्षिणा वा अन्य आम्दानीलाई बचतमा रूपान्तरण गर्न सकिन्छ।

यस वर्षको दशैंलाई हामी सबैले “बचत प्रारम्भ गर्ने संकल्प”सहित मनाऔँ। यसरी व्यक्तिगत र पारिवारिक स्तरमा सुरु गरिएको बचतले दीर्घकालमा सामुदायिक समृद्धि र राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई मजबुत बनाउन सक्नेछ।