विश्व अर्थतन्त्रको नेपालमा प्रभाव

१. विषय प्रवेश
केही अपवादलाई छोड्ने हो भने विश्वव्यापी भू– मण्डलीकरणबाट संसारका कुनै पनि मुलुक अछुता छैनन् । संसारका प्रायः सबै देशहरु कुनै न कुनै माध्यमबाट विश्व–अर्थतन्त्रसँग जो डिएका छन् । नेपालले पनि खुला अर्थनीति अवलम्वन गरेकोछ र विश्वसँग जो डिएकोछ । जसले गर्दा विश्व–अर्थतन्त्रमा आउने साना–ठूला सबै उतारचढाव तथा परिवर्तनहरुले कहिले सकारात्मक रुपमा त कहिले नकारात्मक रुपमा नेपालकोअर्थतन्त्रलाई पनि असर गरिरहेकै हुन्छन् । अन्तर्राष्ट्रियरुपमा आर्थिक सम्बन्धहरु बढ्दै गएकालेविश्व–अर्थतन्त्रमा आउने परिवर्तनहरुले नेपालकोअर्थतन्त्रमा विभिन्न ढङ्गले प्रभावित हुने गरेको  छ । यसै सन्दर्भमा यसलेखले विश्व–अर्थतन्त्रको पछिल्लो अवस्था र यसले नेपालमा पारेको प्रभाव विश्लेषण गर्ने को सिस गरेकोछ । 

२. विश्व–अर्थतन्त्रको स्थिति
समयक्रममा विश्व–अर्थतन्त्रमा विभिन्न परिवर्तनहरु  देखा पर्दछन् । परिवर्तन निरन्तर चलिरहने प्रक्रिया पनि  हो । पछिल्लो पटक को भिड–१९ महामारीले विश्व आक्रान्त  बन्यो । यसको रोकथाम तथा नियन्त्रणका लागि विश्वका  सबै देशहरुले विभिन्न प्रतिबन्धात्मक गतिविधिहरु, जस्तै–  बन्दाबन्दी तथा निषे धाज्ञा लगाए । को भिड–१९ विरुद्धको  खो पकोविकाससँगै को भिड–१९ महामारीकोअसर कम  हुँदै गर्दा विश्व–अर्थतन्त्र पुनरुत्थानतर्फ गइर हेकोथियो । 
यसक्रममा पेट्रोलियम पदार्थकोमूल्यमा निकैउच्च वृद्धि  भयो । को भिड–१९ कोरोकथाम तथा नियन्त्रणका लागि लगाइएको प्रतिबन्धात्मक गतिविधिका कार ण विश्व– अर्थतन्त्रकोआपूर्ति प्रणाली निकैसमयसम्म प्रभावित  बन्न पुग्यो । प्रतिबन्धहरु हट्दै गएपछि विश्व–अर्थतन्त्र  चलायमान भयो । जसले गर्दा वस्तुको माग ह्वात्तै बढ्यो । 
बढ्दो मागअनुसार वस्तुको आपूर्ति भने बढ्न सकेन ।  वस्तु तथा से वा उत्पादकहरुलाई उत्पादन बढाउनुपर्ने दबाब पर्यो ।उत्पादन बढाउन खो ज्दा उत्पादनका  साधनहरुकोसीमितताले कच्चा पदार्थकोमूल्य बढ्यो ।  खासगरी पेट्रोलियम पदार्थ, ऊर्जा, डन्डीजस्ता वस् तुहरुको  आपूर्तिमा भएको अवरोधले समग्रमा आपूर्ति–प्रणालीमा  असर पर्न गयो । जसले गर्दा उच्च मूल्यवृद्धिको अवस् था  विश्व–अर्थतन्त्रमा देखापर्यो । यसैबीच २०२२ फेब्रुअरीमा  रसिया र युक्रेनबीच युद्ध भयो । खासगरी यी दुई  देशबीचकोयुद्धले ऊर्जा र खाद्यान्न सङ्कटकोअवस्था सिर्जना गर्यो । कोभिड–१९ महामारीदेखि नै सुरु भएको मूल्यवृद्धिलाई यस युद्धले थप बढायो । मूल्यवृद्धि नियन्त्रण  गर्न विश्वका धेरै देशहरुले कसिलो मौद्रिक नीति ल्याए । नीतिगत ब्याजदरहरु बढाउँदै लगे । नीतिगत दर बढ्दै गएपछि कर्जाका ब्याजदरहरु बढ्दै गएका छन् । ब्याजदर  बढ्दै जाँदा उत्पादनकोलागत थप बढ्यो । 
यसैबीच अन्तर्राष्ट्रिय मुद्राको ष, विश्व बैंक, एसियाली  विकास बैंकलगायतका संस्थाहरुले विश्व–अर्थतन्त्रमा मन्दी  आउने चेतावनी दिइरहेका छन् । विकसित मुलुकहरुले मूल्यवृद्धि नियन्त्रण गर्न ब्याजदरबढाइरहेकालेयसले आर्थिक मन्दी आउने उनीहरुले बताइरहेका छन् । 
मूल्यवृद्धिलाई नियन्त्रण गर्न ब्याजदर मा गरिएको वृद्धिले विश्वव्यापीरुपमा आर्थिक वृद्धिदर घट्ने बताइएको छ ।  सन २०२१ कोतुलनामा सन् २०२२ मा झन्नैआधाभन्दा  बढीले आर्थिक वृद्धिदर घट्ने उनीहरुकोप्रक्षे पण रहेको  छ, जुन २०२३ सम्म कायम रहने आँकलन रहेकोछ । 
जसले गर्दा एकातिरआर्थिक वृद्धिदर घट्ने, अर्को तिर मुद्रास्फीति बढ्ने र बेरोजगारीकोसमस् या देखिने भएकाले स्ट्यागफेलसनकोस्थिति आउने विश्वभरका अर्थशास्त्री तथा अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरुले बताइरहेका छन् । सन् १९७०  कोदशकमा विश्वले यस्तै प्रकारकोस्ट्यागफेलसनको अवस्था भो गेकोथियो । त्यसबेला पनि भियतनाम युद्ध र 

पेट्रोलियम पदार्थकोमूल्य बढेकोथियो । अहिलेकोउच्च मूल्यवृद्धि देखिनुको कारण कोभिड–१९ कालमा विश्वका विकसित देशहरुले आर्थिक पुनरुत्थान गर्न र जनतालाई सहयोग गर्न अत्यधिक राहत वितरण गर्दा मुद्राप्रदाय (मनी सप्लाई) बढ्यो ।

मुद्राप्रदाय बढेसँगै मानिसहरुकोक्रयशक्ति पनि बढ्यो क्रयशक्ति बढ्दा विस्तारै माग बढ्न गयो । माग त  बढ्यो तर त्यसनुसार आपूर्ति बढ्न सकेन । किनभने को भिड–१९ कार ण विकसित देशमा धेरै मानिसहरुको मृत्यु भयो । को भिड–१९ कै कार ण धेरै श्रमिकहरुले काम छोडेकोर केही काममा अझै फर्किएका छैनन् ।

यसले आपूर्ति कम हुने र माग बढ्ने परिस्थिति सृजना  भएकाले मुद्रास्फीति बढ्न गयो । मुद्रास्फीति नियन्त्रण गर्न खासगरी अमेरिकीकोकेन्द्रीय बैंक फेडरल रिजर्भ  स्टिम (फे ड) ले लामो समयपछि मौद्रिक नीतिमार्फत नीतिगत दर (फडरल फन्ड रेट) निरन्तर रुपमा बढाउँदै गइरहेकोछ । जसले गर्दा अन्य देशका मुद्रा अवमूल्यन  भइरहेका छन् । नेपाललाई प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने भारतीय  मुद्रा पनि अवमूल्यन भइरहेकोछ । भारतीय मुद्रासँग नेपालकोस्थिर विनिमयदरकायम रहेकालेनेपाली मुद्रा पनि अमेरिकी डलरसँग अवमूल्यन भएको छ । मुद्रा– अवमूल्यनको असर अन्य उदीयमान देशहरुमा पनि समानान्तर रुपमा परिरहेकोछ । सामान्यता अमेरिकाले ब्याजदरबढाएपछि विश्वभरको पुँजी अमेरिकातर्फ पलायन हुने गर्दछ । जसले अन्य देशहरुमा पुँजी कम हुने र पुँजी कम हुँदा ती देशहरुकोमुद्रा अवमूल्यन हुने प्रवृत्ति रहन्छ ।

३. विश्व–अर्थतन्त्रको असर प्रसारित हुने माध्यमहरू विश्व–अर्थतन्त्रमा आएकोपरिवर्तन प्रसारित हुने विभिन्न माध्यमहरु छन् । पहिलो माध्यम भनेकोवस्तु  तथा सेवा व्यापारहो । वस्तु तथा से वाकोव्यापारअर्थात्  आयात–निर्यातमार्फत विश्व–अर्थतन्त्रकोअसर भित्रिने गर्दछ । दोस्रो मूल्यमा आउने परिवर्तनका कार ण विश्व– अर्थतन्त्रकोअसर भित्रिनेगर्दछ । आयातमार्फत बाह्य मूल्य नेपाल प्रवेश गर्दछ । जस्तै नेपालजस्तो साना  अर्थतन्त्र भएका मुलुकहरुले पेट्रोलियम पदार्थकोमूल्यको उतारचढावमा कुनै पनि भूमिका खेल्न सक्दैनन् । विश्वमा जुन ढङ्गबाट पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य निर्धारण हुन्छ  त्यसलाई नेपालजस्तो मुलुकहरुले स्वीकार गर्नुकोविकल्प  हुँदैन । त्यस्तै अन्य विभिन्न वस्तुहरु फलाम, सुन, चाँदी, तामा र खाद्यान्नसम्मका वस्तुहरुको मूल्य विश्वबजारबाट निर्धारण हुन्छ । यस् ता वस्तुको मूल्यमा पनि नेपालले हस्तक्षेप गर्न सक्दैन । यसरी मूल्यबाट पनि विश्व– अर्थतन्त्रकोअसर नेपाल लगायतका मुलुकहरुमा प्रसारित

हुन्छ ।

तेस्रो माध्यम भनेकोरेमिट्यान्स हो । विदेशी मुद्राकोसञ्चिति बढाउने मुख्य स्रोत भएकाले नेपालमा रेमिट्यान्सको महङ्खव बढी छ । विश्व–अर्थतन्त्रमा आउने उतारचढावले रेमिट्यान्स आप्रवाहमा पनि असर गर्छ ।

विश्व–अर्थतन्त्र राम्रो भएको र श्रमिककोमाग बढेको  अवस्थामा रेमिट्यान्स बढ्छ । श्रमिककोमाग बढ्ने र तलब तथा ज्याला बढ्ने अवस्था भएमा रेमिट्यान्स बढ्नेसम्भावना रहन्छ । यसको विपरीत अवस् था रहेमा रेमिट्यान्स घट्न सक्छ । नेपाली कामदारजानेदेशहरुमा  आर्थिक मन्दी आएमा नेपाली श्रमिककोमाग कम हुन सक्छ ।

विनिमयदर विश्व–अर्थतन्त्रको असर प्रसारण गर्ने चौथो माध्यम हो । विनिमयदरमा उतारचढाव आउँदा विनिमयदरमार्फत विश्व–अर्थतन्त्रको असर स्थानीय  अर्थतन्त्रमा पर्छ । विनिमयदर निर्धारण नेपालजस्तोमुलुककोनियन्त्रणमा रहँदैन । हामीले भारतीय मुद्रासँग स्थिर विनिमयदरप्रणाली अवलम्बन गरेका छौं । भारतीय मुद्रासँगको अरु परिवत्र्य मुद्राहरुसँगको विनिमयदरमा जुन ढङ्गले परिवर्तन हुन्छ नेपाली रुपैयाँ पनि त्यही

ढङ्गले मुद्राहरुसँग परिवर्तित हुन्छ । हाम्रो अर्थतन्त्रको  अवस्थाको आधारमा भन्दा पनि भारतीय मुद्राकोआधारमा  नेपाली मुद्राकोअवमूल्यन तथा अधिमूल्यन हुने गर्दछ ।

नेपाली मुद्रा अवमूल्यन हुँदा नेपालमा आयात महँगो हुन्छ भने निर्यात सस्तो हुन्छ । मुद्राकोअधिमूल्यन हुँदा वस्तु आयात सस्तो हुन्छ भने निर्यात महँगो हुन्छ । नेपालको  निर्यातकोक्षमता कमजो र छ । जसले गर्दा नेपाली मुद्रा विदेशी मुद्रासँग अवमूल्यन हुँदा बाह्यबजारमा नेपाल वस्तुको माग तथा बजार बढ्नेसम्भावना कम छ । यद्यपि नेपाली मुद्रा अवमूल्यन हुँदा विदेशी पर्यटकहरुलाई नेपाल आउन सस्तो पर्छ । डलर सटही गर्दा नेपाली मुद्रा धेरै आउने र खर्च गर्न सस्तो पर्न जान्छ । अर्को तर्फ विदेशी विनिमयले अवमूल्यनले वैदेशिक ऋण, प्रत्यक्ष विदेशी  लगानी र रेमिट्यान्स आप्रवाहमा समेत असर गर्छ ।

नेपाली मुद्रा अवमूल्यन हुँदै गर्दा रेमिट्यान्स भने बढी  प्राप्त हुन सक्छ । पाचौ वित्तीय प्रवाह हो । वैदेशिक अनुदान, प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी र वैदेशिक ऋण पनि विश्व–अर्थतन्त्रबाटै प्राप्त हुने हुँदा यसले पनि नेपालजस्तो अर्थतन्त्रमा महङ्खव राख्ने गर्दछ । जस्तै– प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी बढी आउँदा लगानी र विदेशी मुद्राकोसञ्चिति बढ्ने गर्दछ । विश्व–अर्थतन्त्र तथा नेपालका विकास साझेदार मुलुककोअर्थतन्त्र राम्रो भयो र उनीहरुकोआम्दानी बढ्दा नेपालजस्ता मुलुकमा आउने वैदेशिक सहायता तथा अनुदानमा वृद्धि हुन्छ । तर विकास साझेदार मुलुकहरुको अर्थतन्त्रमा समस्या भयो वा अर्थतन्त्र कमजो र भयो भने वैदेशिक ऋण तथा अनुदानमा कमी आउँछ ।

विश्व–अर्थतन्त्रको असर बहुपक्षीय साझेदारहरु जस्तै– विश्व बैंक, एसियाली विकास बैंकले उपलब्ध गराउने ऋण तथा अनुदानमा पनि पर्दछ । किनकि उनीहरुले पनि विश्व–अर्थतन्त्रबाटै स्रोत तथा साधन सङ्कलन गरेर लगानीको अवसर भएका मुलुकहरुमा लगानी गरिरहेका हुन्छन् । विश्व–अर्थतन्त्र राम्रो हुनसकेन भने उनीहरुलाई स्रोत तथा साधन सङ्कलन गर्न कठिन हुने भएकाले नेपालजस्तो मुलुकले पाउने सहायता घट्छ । नेपालका बैंक तथा वित्तीय संस्था वा फर्महरुलेविदेशबाट कमर्सल ऋण लिन सक्छन् । यसबाट पनि मुलुकमा साधन परिचालन हुनसक्छ । यसलाई पनि विश्व–अर्थतन्त्रले असर गर्छ । विश्व–अर्थतन्त्र राम्रो भएमा ऋण प्रवाह गर्ने र अवस्था खराब भएमा ऋण प्रवाह नगर्ने अवस् था रहन्छ ।

४. नेपाली अर्थतन्त्रमा असर

विश्व–अर्थतन्त्रमा आएकोपछिल्लो परिवर्तनको असर नेपालमा मुख्यगरी तीनतिर बाट परिरहेकोछ । चीन र भारतकोबीचमा घेरिएको र भूपरिवेष्ठित राष्ट्र भएको हुँदा हामीलाई छिमेकी मुलुकहरुबाट बढी असर पर्छ ।  नेपालकोवैदेशिक व्यापार कोनिर्भरता भारतसँग दुई तिहाइ  रहेकालेविश्व–अर्थतन्त्रको प्रभाव भारतबाट बढी आउँछ ।

सुरुमा भारतीय अर्थतन्त्र प्रभावित हुन्छ र त्यसकोअसर नेपाली अर्थतन्त्रमा पर्छ । दोस्रो चीनकोअर्थतन्त्रलाई विश्व–अर्थतन्त्रले प्रभावित पारि रहेको हुँदा त्यसकोअसर पनि नेपालमा आउँछ । पछिल्लो समय चीनसँग नेपालको

व्यापारसाँघुरिएको छ । तेस्रो, विश्व–अर्थतन्त्रको सीधा असर पनि नेपालमा पर्छ । पेट्रोलियम पदार्थ, खाद्यान्न, सुन, चाँदी, फलाम, तामालगायतका वस्तुहरुको मूल्यमार्फत सीधा असर आउने गर्दछ । यसबाहेक विश्वर राजनीतिले पनि नेपाललाई असर गर्दछ । कुन देशलाई सहयोग गर्ने, कुन देशबाट ऋण तथा अनुदान ल्याउने लगायतका पक्षहरुमा विश्वराजनीतिले नेपाली अर्थतन्त्रमा असर पार्ने गरेकोछ । विश्वमा उपलब्ध प्रविधिमार्फत पनि नेपालको अर्थतन्त्र प्रभावित हुन सक्छ । हामीले माग गर्ने प्रविधि माग,  प्रविधिको वर्तमान प्रयोगकोअवस् था र प्रविधिमा रहेकोपछ्यौटेपनका कार ण पनिविश्व–अर्थतन्त्रको प्रभाव  परिरहेकै छ । विभिन्न सफ्टवेयर हरु निर्माणगरी निर्यात  गर्नसक्ने हो भने पनि विश्व–अर्थतन्त्रबाट नेपालले फाइदा लिन सक्ने देखिन्छ ।

नेपालमा पेट्रोलियम पदार्थकोउपभो ग बर्सेनि बढ्दै गएको छ तर यो पूर्ण रुपमा आयातित हो । यसको मूल्य विश्वबजारमा परिवर्तन भइरहेको हुन्छ जसको असर हामीले उपयोग गर्ने पेट्रोलियम पदार्थमा पनि पर्दछ ।

विश्वबजारमा यसको मूल्य बढेकोबेला यसले नेपालको समग्र मूल्यस्थितिलाई प्रभाव पार्दछ । हालका महिनाहरुमा यसको मूल्य ८० डलर प्रतिब्यार सालको आसपासमा छ । यो मूल्य प्रि–को भिडभन्दा बढी नै हो । थप बढ्नेसम्भावना पनि रहेकोछ ।

विश्वका धेरै देशहरुले मूल्यवृद्धि नियन्त्रण गर्न ब्याजदरबढाएका छन् । जसले विश्व–अर्थतन्त्रमा मन्दी  आउने, मन्दीले मागमा कमी ल्याउने र पेट्रोलियम पदार्थकोमागमा कमी हुने सम्भावनाकोआधारमा अहिले

पेट्रोलियम पदार्थकोमूल्य थप बढेकोछैन । मन्दी कुन डिग्री र कति सशक्तरुपमा विश्व–अर्थतन्त्रमा पर्छ त्यसलेखआगामी दिनमा पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य थप घटबढको आधार तय गर्छ । अर्को तर्फ रसिया–युक्रेन युद्धले युरोपमा अहिले त्रासदीपूर्ण वातावरण सिर्जना गरेकोछ । यो कहिले टुङ्गिन्छ भने अझै ठेगान छैन । यसले गर्दा पेट्रोलियम पदार्थकोमूल्य घट्न सकेकोछैन ।

कोभिड सङ्क्रमण घटेपछि नेपाल आउने पर्यटकहरुमा सुधार भइरहेकोछ तर अझै को भिडपूर्वको स्थितिमा पुगेको छैन । रसिया–युक्रेन युद्ध र विश्व–अर्थतन्त्रका देखिएका अनिश्चिताका कारणले पनि पर्यटन  गमन अपेक्षित रुपमा बढ्न सकेकोछैन । यी दुई देशबीचकोयुद्धले पूरै युरोप महादेश नै कष्टपूर्ण र  नावको स्थितिमा छ ।  ग्यास तथा ऊर्जाकोमूल्य बढिरहेकाले युरोपेली अर्थतन्त्र खस्किरहेकोछ । अमेरिकी अर्थतन्त्र केही सुधारको क्रममा रहेपनि अमेरिका पनि युद्धमा कुनै न कुनै रुपमा संलग्न रहेकाले सहजतापूर्ण ढङ्गले बाहिर घुमफिर गर्ने अवस्था नहुँदा पर्यटन क्षे त्र जति मात्रामा बढ्नुपर्ने हो त्यति बढ्न सकेकोछैन । पेट्रोलियम पदार्थकोमूल्य केही सुधार भएपनि हवाइ–इन्धनकोमूल्य उच्च नै रहेकाले हवाइ–भाडा बढी छ । हवाइ–भाडा उच्च हुँदा प्रि–कोभिडमा  झैं पर्यटककोआवगमन नेपालमा अझै बढ्न सकेकोछैन, तर को भिडकोसमयभन्दा सुधारोन्मुख रहेकोछ ।

गत आर्थिक वर्षदेखि हामी बाह्य क्षे त्रकोअसन्तुलनमा छौं । हाल आएर नीतिगत प्रयासहरुले गर्दा विदेशी मुद्राकोसञ्चिति तीव्रदरमा घट्ने क्रममा कमी आई केही सुधार हुन थालेकोछ । चालु आर्थिक वर्षकोतेस्रो महिनादेखि शोधनान्तर बचत हुन सकेकोछ । केही वस्तुहरुमा लगाइएको आयात नियन्त्रण हटाइएको र नेपाली मुद्राकोअमेरिकी डलरसँगको अवमूल्यनले गर्दा आयात महँगो हुने हुँदा बाह्य क्षे त्रकोसुधार दिगोहुनेमा अझै जो खिम रहेकोछ ।

अघिल्लोआर्थिक वर्ष वैदेशिक रोजगारीमा जाने  नेपाली कामदार हरुकोसङ्ख्या बढेकोर चालु आ.व.को ४ महिनासम्म पनि त्यो क्रम जारी रहेकालेनेपालमा विप्रेषण आप्रवाहमा सुधार भएको छ, जसले निरन्तर ता  पाउने अपेक्षा गर्न सकिन्छ । नेपाली मुद्राकोअमेरिकी  डलरसँगको अवमूल्यनलेपनि विप्रेषण आप्रवाह बढाउन सहयोग पुर्याएको छ । तर, पछिल्लो समय आँकलन गरेझैं विश्व–अर्थतन्त्र मन्दीमा गएमा भने रोजगारी सिर्जना कम भई नेपाली कामदार कोमाग कम हुन सक्छ । तापनि मध्यपूर्वका र दक्षिण–पूर्व एसियाका देशहरु आर्थिक मन्दीबाट त्यति धेरै प्रभावित नहुन सक्छन् ।  भुक्तान सन्तुलन घाटामा गई विदेशी विनिमय सञ्चिति  कम हुँदा नेपालकोबैंकिङ्ग प्रणालीमा गत वर्षदेखि तरलता अभाव रहेकोछ यसले गर्दा ब्याजदरहरु बढेका छन् ।

ब्याजदरबढ्दा लगानी र आर्थिक क्रियाकलापहरु प्रभावित भएका छन् । घट्दो विदेशी विनिमय सञ्चितिलाई ध्यानमा राखे र नेपाल राष्ट्र बैंकले नीतिगत दरहरु बढाउँदै मौद्रिक नीतिकोअडानलाई कडा बनाएको छ । जसले गर्दा पनि चालु आ.व.को कर्जा प्रवाह कम रहने देखिन्छ ।

बाह्य सन्तुलन कायम गर्न आयात कम गर्ने उपायहरु अवलम्बन गर्दा आयातकोवृद्धिदरमा गत वर्षभन्दा कमी आउँदा सरकार कोराजस्व सङ्कलन घटेकोछ । तर सरकार ी खर्चमा भने कमी आएको छैन । चालु आ.व.को पहिलो ४ महिनामा सरकार ी खर्च २२.१ प्रतिशतले बढ्दा राजस्व सङ्कलन करिब २० प्रतिशतलेघटेको छ । सरकारी ऋणपत्रहरुकोब्याजदर हरु पनि बढेका छन् । जसले गर्दा सरकार लाई ऋणकोब्याज भार बढेकोछ । विदेशी ऋणकोसबालमा नेपाली मुद्राकोअमेरिकी डलरसँग भइरहेकोअवमूल्यनले पनि ऋण भुक्तानीको भार बढाइरहेकोछ । तसर्थ, सरकारी वित्त व्यवस् थापन  चुनौतीपूर्ण बनेकोछ ।

५. उपसंहार

अहिलेकोविश्वव्यापीकरणकोयुगका विश्व–अर्थतन्त्रमा आउने परिवर्तनबाट विश्वका सबैदेशहरु कुनै न कुनै रुपमा प्रभावित हुन पुग्दछन् । यसबाट नेपाल पनि अछुतो छैन । को भिड–१९बाट सङ्क्रमणमुक्त हुँदै विश्वको अर्थतन्त्र पुनरुत्थानतर्फ लाग्दै गर्दा आपूर्तिका आएको व्यवधान, खाद्य तथा गैरखाद्य–वस्तुहरुकोभएको मूल्यवृद्धि, को भिडकोसमयमा अँगालिएका लचक वित्त र मौद्रिक नीतिका कार ण बढेकोमागले गर्दा विश्वव्यापी रुपमा मूल्यवृद्धि भइरहेकोबेला रसिया–युक्रेनकोयुद्धले अझ बढी अनिश्चतता र नकार ात्मक प्रभाव पारेकालेआपूर्ति शृङ्खला थप प्रभावित भई मुद्रास्फीति अझ बढ्न गयो ।

बढ्दो मुद्रास्फीतिलाई रोक्न अधिकांश केन्द्रीय बैंकहरुले कडा मौद्रिक नीतिहरु अँगालेका छन् । अमेरिकाको फेडरल रिजर्भले फेडरल फन्ड रेट बढाएकाले अमेरिकी डलर बलियो भई अन्य देशका मुद्राहरु अवमूल्यन भएका छन् । नेपाल पनि विश्व–अर्थतन्त्रसँग जो डिएकोहुनाले विश्व–अर्थतन्त्रको प्रभाव नेपाली अर्थतन्त्रमा पनि पर्दछ ।

को भिडकोसमयका लचक नीति, त्यतिबेला विप्रेषण आप्रवाह राम्रो रहेकोर आर्थिक गतिविधिहरु सुस्त रहेकालेअर्थतन्त्रमा तरलता बढेर ब्याजदर हरु कम रहे ।

कम ब्याजदर मा उपलब्ध कर्जा खासगरी शेयरबजार, घरजग्गा कार ोबार र आयातमा प्रवाहित हुँदा आयात बढ्न गयो । पेट्रोलियम पदार्थको मूल्यवृद्धि र नेपाली मुद्राकोअवमूल्यनले पनि आयात उच्चदर ले बढ्न जाँदा भुक्तान सन्तुलन घाटामा गई बैंकिङ्ग प्रणालीमा तरलता र ब्याजदर हरु बढ्न गए ।

तर मौद्रिक नीतिकोकडाइले गर्दा आयातमा कमी, विप्रेषणमा सुधार आउन थालेकालेभुक्तान सन्तुलन सकारात्मक भएको छ । तर सरकार कोराजस्व घटेको र आर्थिक गतिविधिहरु गर्न पर्याप्त कर्जा उपलब्ध हुन अझै सकेकोछैन । कर्जाकोब्याजदरउच्च भएका गुनासाहरु बढेका छन् । यो अवस्थामा सुधार आउन अझै केही समय लाग्ने देखिन्छ । आन्तरिक उत्पादन बढाई आयात प्रतिस्थापन र निर्यात प्रवद्र्धन नगर्दासम्म बाह्य अर्थतन्त्रमा आउने प्रभावले नेपाल अर्थतन्त्रलाई बढी नकारात्मक प्रभाव पार्दछ । साथै बाह्य अर्थतन्त्रमा आउने उतार–चढावबाट नेपाली अर्थतन्त्रलाई कसरी सन्तुलनमा राख्ने भन्ने सन्दर्भमा सरकार , उद्यो ग व्यवसायीलगायत सबैसरोकार वालाहरुले रणनीतिक ढङ्गले सोच्नु र लाग्नु  जरुरी छ । वास्तवमा आर्थिक मुद्दाहरुलाई प्राथमिकतामा  राखी देशमा उपलब्ध स्रोत र साधनकोसमुचित प्रयोग गरी उत्पादनमुखी अर्थतन्त्र निर्माण आजकोज्वलन्त आवश्यकता हो ।

(लेखक नेपाल राष्ट्र बैंकका कार्यकारी निर्देशक हुन्।)

प्रतिक्रिया दिनुहोस्

सम्बन्धित समाचार

तीन कम्पनीको सेयर मूल्य समायोजन

विद्युत खपत बढाउन प्राधिकरणले सुरु गर्यो अभियान

भ्याल्यू स्टक भनेको के हो, कसरी छान्ने यस्ता सेयर ?

बिल एकम्यानको रणनीति : सस्तो सेयर किनेर व्यवस्थापन आफ्नै हातमा लिने

डिजिटलाइजेसन र सुधार

कोभिड–१९ आर्थिक पुनरुत्थान र वित्तीय स्थायित्व, डेपुटी गभर्नर डा. निलम ढुङ्गाना तिम्सिनाको विश्लेषण