आर्थिक बर्ष २०८१/८२ को बजेटः समृद्धिको प्रतिबद्धता र संघर्ष, सुमन पौडेलको विचार

काठमाडौं । आर्थिक बर्ष २०८१/८२ को बजेटले आर्थिक वृद्धि, सामाजिक कल्याण र दीर्घकालीन चुनौतीहरुको समाधान गर्ने उद्देश्यले व्यापक दृष्टिकोण अपनाएको छ । यस बजेटले कृषि, ऊर्जा, सूचना प्रविधि, पर्यटन र औद्योगिक विकास जस्ता महत्वपूर्ण क्षेत्रहरुमा प्राथमिकता दिइएको छ । ६ प्रतिशत आर्थिक वृद्धिदर र ५.५ प्रतिशत मुद्रास्फीति लक्ष्य राख्दै, यस बजेटको कार्यान्वयनले नेपाललाई दिगो विकास लक्ष्यहरु प्राप्त गर्न सक्षम बनाउन विभिन्न अवसर र चुनौतिहरुको सामाना गर्नुपर्ने देखिन्छ ।

प्राथमिकता र रणनीतिक विनियोजन

आ.व. २०८१/८२ को बजेटले नेपालको आर्थिक विकासका लागि महत्वपूर्ण क्षेत्रहरुमा विशेष जोड दिएकोे छ । नेपालको अर्थतन्त्रको मेरुदण्डको रुपमा रहेको कृषिले लिजमा जमिन प्रदान, सहुलियतपूर्ण ऋण र कृषि अनुसन्धान कोष जस्ता पहलहरु मार्फत पर्याप्त रकम पाएको छ । यस रणनीतिक उद्देश्यले उत्पादनशीलता बढाउने, खाद्य सुरक्षाको सुनिश्चितता गर्ने र जलवायु अनिश्चितता र बजार उतार चढावहरुको सामना गर्न दिगो कृषि प्रवद्र्धन गर्ने लक्ष्य राखेको छ ।

ऊर्जा क्षेत्रमा, बजेटले ९०० मेगावाट थप बिजुली उत्पादन गर्न रकम विनियोजन गरेको छ, जुन आयातित ऊर्जामा निर्भरता घटाउन र उद्योग र घरपरिवारको लागि भरपर्दो विद्युत आपूर्ति सुनिश्चिताको लागि महत्वपूर्ण कदम हो । सूचना प्रविधिमा भएको लगानीले नेपाललाई प्राविधिक नवीनता र डिजिटल रुपान्तरणको हबको रुपमा राखेको छ, जसमा सूचना पार्कहरु स्थापना गर्ने र घरेलु सफ्टवेयरहरुको विकासमा प्राथमिकता दिने जस्ता पहलहरु सामेल छन् ।

अर्को महत्वपूर्ण आर्थिक चालक पर्यटनले १६ लाख पर्यटकहरुलाई आकर्षित गर्ने, नयाँ पर्यटक गन्तव्यहरु विकास गर्ने र पर्यटनसँग सम्बन्धित सेवाहरुलाई सुव्यवस्थित गर्ने पहलहरु मार्फत उल्लेखनीय ध्यान पाएको छ । यसमा उच्च मुस्ताङमा पूर्वाधार विकास र जनकपुर र लुम्बिनी जस्ता सांस्कृतिक र धार्मिक स्थलहरुमा पर्यटन केन्द्रहरुको स्थापना सामेल छ ।

औद्योगिक विकास र उद्यमशीलतालाई प्राथमिकतामा राखेर विभिन्न प्रदेशमा आर्थिक वृद्धि गर्नका लागि लक्षित लगानीहरुलाई प्राथमिकतामा राखिएको देखिन्छ । बजेटले क्षेत्रिय आर्थिक विकासका लागि अनुकूल दृष्टिकोण झल्काउँदै कोशीमा उद्योग, मधेशमा कृषि, बागमतीमा सूचना प्रविधि, गण्डकीमा पर्यटन, लुम्बिनीमा मझौला उद्यम, कर्णालीमा जडिबुटि र सुदुरपश्चिममा सांस्किृतिक पर्यटन जस्ता विशिष्ट क्षेत्रहरुलाई सहयोग गर्ने योजनाहरु प्रस्तुत गरको छ ।

आर्थिक लक्ष्यहरु र वित्तीय व्यवस्थापन

बजेटको आर्थिक लक्ष्यमा ६ प्रतिशतको वृद्धिदर र ५.५ प्रतिशत मुद्रास्फीति दर समावेश छ, जसले आर्थिक स्थायित्व कायम गर्ने सरकारको प्रतिबद्धतालाई संकेत गर्छ । वित्तीय व्यवस्थापन रणनीतिहरुले राजस्व वृद्धि गर्ने, बजेट घाटा घटाउने र विकास परियोजनाहरुलाई वित्तीय स्थायित्वमा सम्झौता नगरी आन्तरीक र बाह्य ऋणहरु प्रभावकारी रुपमा उपयोग गर्ने उद्देश्य राखेको छ ।

स्वास्थ्य, शिक्षा र सामाजिक सुरक्षा जस्ता सामाजिक क्षेत्रहरुले सेवा प्रवाहमा सुधार र सामाजिक आर्थिक असमानताहरुलाई सम्बोधन गर्न पर्याप्त रकम प्राप्त गरेको छ । निःशुल्क औषधि प्रदान, स्वास्थ्य पूर्वाधार सुधार र शैक्षिक छात्रवृत्तिहरु विस्तार जस्ता पहलहरुले मानव पुँजी विकास र समावेशी वृद्धिको लागि सरकारको प्रतिवद्धतालाई बलियो पार्दछ ।

अवसरहरु र चुनौतीहरु

महत्वकांक्षी एजेन्डा प्रस्तुत गर्दा यसको कार्यान्वयनमा विभिन्न चुनौतीहरु आउन सक्छन् । मुख्य चुनौतीहरु मध्ये एक सरकारी संस्थाहरुमा कार्य दक्षता र क्षमतामा वृद्धि नहुनु हो, जसले विकास परियोजनाहरुको समयमा कार्यान्वयन र सेवा सुधारमा बाधा पुर्याउन सक्छ । यी बाधाहरु पार गर्न विभिन्न तालिम र कार्य क्षमता निर्माण कार्यक्रमहरु मार्फत संस्थागत क्षमता सुदृढीकरण आवश्यक हुनेछ ।

अर्को महत्वपूर्ण चुनौती भनेको विनियोजित रकमको कुशल उपयोग हो किनकि विगतमा बजेटहरु अक्सर खर्च नहुने र गलत विनियोजनको कारण विभिन्न समस्याहरुको सामना खेप्नु परिरहेकोछ । रकमहरु निर्धारित लाभार्थीसम्म पुग्न र ठोस सामाजिक आर्थिक परिणामहरुमा योगदान पुर्याउन पारदर्शी बजेट प्रक्रिया, प्रभावकारी अनुगमन संयन्त्र र जवाफदेहिता जस्ता उपायहरु अवलम्बन गर्नु महत्वपूर्ण हुनेछ ।

यसैगरी कर र अनुदान मार्फत राजस्व परिचालनमा बजेटको निर्भरताले अनुकूल व्यापार वातावरण र कुशल कर प्रशासन आवश्यक देखिन्छ । राजस्व संकलन बढाउन र आर्थिक प्रतिस्पर्धा बढाउनका लागि कर्मचारीतन्त्रको असक्षमतालाई सम्बोधन गर्नु, नियामक ढाँचामा सुधार गर्नु र निजी क्षेत्रको सहभागिता प्रवद्र्धन गर्नु महत्वपूर्ण हुनेछ ।

नेपालको भू–राजनीतिक सन्दर्भ, यसको भूपरिवेष्ठित स्थिती र अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार मार्गहरुमा निर्भरताले बाह्य चुनौतीहरु खडा गर्छ जसले आर्थिक स्थिरतालाई असर गर्न सक्छ । विश्वव्यापी बस्तुको मुल्यमा परिवर्तन वा भूराजनीतिक तनावजस्ता बाह्य चुनौतीहरुले नेपालको अर्थतन्त्रमा असर पार्न सक्छ, आर्थिक साझेदारीलाई विविधीकरण गर्नु र बाह्य चुनौतीहरु विरुद्ध लचिलोपनलाई बलियो बनाउनु महत्वपूर्ण हुनेछ ।

केही सुझावहरुः

बजेटको प्रभावलाई अधिकतम बनाउन र दिगो विकास लक्ष्यहरु प्राप्त गर्न, केही सुझावहरु विचार गर्न सकिन्छ ।

क) अनुगमन र मूल्यांकन सुदृढीकरणः

बजेट कार्यान्वयनको ट्रयाक राख्न र व्ययको सामाजिक आर्थिक परिणामहरुको मूल्यांकन गर्न बलियो अनुगमन र मूल्यांकन ढाँचाहरु कार्यान्वयन गर्नुपर्छ । यसले प्रमाण आधारित निर्णय निर्माणलाई सुदृढ पार्नेछ र जवाफदेहिता सुनिश्चित गर्नेछ ।

ख) सार्वजनिक निजी साझेदारीः

पूर्वाधार विकास, सेवा प्रवाह सुधार र आर्थिक विविधिकरणका लागि विशेषज्ञता, स्रोत र नवप्रवर्धनहरुको लाभ उठाउन सार्वजनिक र निजी क्षेत्रहरु बीचको साझेदारीलाई बढवा दिनुपर्छ ।

ग) मानव पूँजीमा लगानीः

मानव पूँजी वृद्धि गर्न, उत्पादकत्वमा सुधार गर्न र समावेशी वृद्धि प्रवद्र्धन गर्न शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा र सीप विकासमा हुने लगानीलाई बलियो बनाउनुपर्छ ।

घ) जलवायु सहनशीलताः

दिगो विकास र वातावरण संरक्षण सुनिश्चित गर्दै जलवायु परिवर्तन र प्राकृतिक प्रकोपसँग सम्बन्धित जोखिमहरु न्यूनीकरण गर्न विकास परियोजनाहरुमा जलवायु सहनशीलता रणनीतिहरुलाई समाहित गर्नुपर्छ ।

ङ) क्षेत्रीय विकासः

क्षेत्रीय प्राथमिकता, सम्भावना र क्षमताहरुको आधारमा पूर्वाधार, स्वास्थ्य सेवा, शिक्षा र आर्थिक अवसरहरुमा लक्षित लगानीहरु मार्फत क्षेत्रीय विकास लाभहरुको समन्यायिक वितरण सुनिश्चित गर्नुपर्छ ।

च) पारदर्शिता र जवाफदेहिताः

जनताको विश्वास निर्माण गर्न, सुशासन बढाउन र भ्रष्टाचार जोखिम न्यूनीकरण गर्न बजेट प्रक्रिया, सार्वजनिक खर्च व्यवस्थापन र खरिद पक्रियामा पारदर्शिता प्रवर्द्धन गर्नुपर्छ ।

अन्त्यमा, आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को बजेटले नेपालको आर्थिक बृद्धि र सामाजिक विकासको लागि रणनीतिक रुपरेखा प्रस्तुत गर्दा यसको सफल कार्यान्वयन गर्न अन्तरनिहित चुनौतिहरुलाई सम्बोधन गर्ने र अवसरहरुको प्रभावकारी उपयोगमा निर्भर छ । संस्थागत सुदृढीकरण, वित्तीय अनुशासन र समावेशी बृद्धि रणनीतिलाई प्राथमिकता दिएर नेपालले वर्तमान चुनौतिहरुलाई न्यूनीकरण गरी सबै नागरिकका लागि दिगो विकास र समृद्धि हासिल गर्न सक्छ ।

(लेखक पौडेल त्रिभुवन विश्व विद्यालयका विभिन्न क्याम्पसमा अध्यापन गराउदै आएका छन् । उनि सिद्धार्थ बैंकमा कार्यरत गर्छन् )

यो पनि पढ्नुहोस्

के पैसा खराब छ ? के पैसाले हामीलाई धनी बनाउँछ ? (सुमन पौडेलको लेख)

नकारात्मक सोच तपाईको सफलताको शत्रु

प्रतिक्रिया दिनुहोस्

सम्बन्धित समाचार

तीन कम्पनीको सेयर मूल्य समायोजन

विद्युत खपत बढाउन प्राधिकरणले सुरु गर्यो अभियान

भ्याल्यू स्टक भनेको के हो, कसरी छान्ने यस्ता सेयर ?

बिल एकम्यानको रणनीति : सस्तो सेयर किनेर व्यवस्थापन आफ्नै हातमा लिने

डिजिटलाइजेसन र सुधार

कोभिड–१९ आर्थिक पुनरुत्थान र वित्तीय स्थायित्व, डेपुटी गभर्नर डा. निलम ढुङ्गाना तिम्सिनाको विश्लेषण