मूल्य बृद्धि सँग मेल नखाएको भन्दै चर्को आलोचना हुने मुद्रास्फितिदरको यस्तो छ व्यवहारिक गणना विधि

काठमाडौं । नेपाल राष्ट्र बैंकले हरेक महिना मूल्य बृद्धिलाई जनाउने मुद्रास्फितिदर सार्वजनिक गर्ने गरेको छ । राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गर्ने मूल्य बृद्धिको दरलाई लिएर भने आम उपभोक्ताले भने चर्को आलोचना गरिरहेका हुन्छन् । उनिहरुको गुनासो भनेको व्यवहारमा यति धेरै महंगो तिर्नु परिरहेको छ तर तथ्याङ्कमा यति मात्रै बृद्धि भनिएको छ । 

कालोबजारीदेखि लिएर वितरण प्रणालीका कयौ समस्यालाई राष्ट्र बैंकको तथ्याङ्कले हेर्न सक्दैन । जहाँ फियर कारोबार हुन्छ त्याहीको मूल्यलाई गणना गरेर तथ्याङ्कमा देखाउने भएकाले कालोबजारीको मारमा परेका उपभोक्ताले आलोचना गर्नु स्वभाविक पनि हो । उपभोक्ता तथा विज्ञहरुले नै राष्ट्र बैंकको यस्तो तथ्याङ्कलाई लिएर आलोचना गरे पछि यस वर्ष भने राष्ट्र बैंकले गणना विधिलाई नै आमुल परिवर्तन गरिदिएको छ । राष्ट्र बैंकले उपभोक्ता मूल्य सूचकाङ्कका आधारमा मुद्रा स्फितिदर तय गर्ने भएकाले यसका आधारभुत कुराहरुमा परिवर्तन गरेको हो । 

उपभोक्ता मूल्य सूचकाङ्कले आम उपभोक्ताले उपभोग गर्ने वस्तु तथा सेवाको औसत मूल्यमा भएको परिवर्तन दर (Rate of Change) लाई बुझाउँछ । उपभोक्ता मूल्य सूचकाङ्क (CPI) मुद्रास्फीति दर मापन गर्ने एक सूचक हो । उपभोक्ता मूल्य सूचकाङ्ग गणना आधार वर्षमा तोकिएको डालो (Fixed Basket ) का वस्तु तथा सेवाहरूको मूल्यलाई समीक्षा वर्षमा सोही डालोमा रहेका वस्तु तथा सेवाको मूल्यको अनुपातका आधारमा गर्ने गरिन्छ ।

नेपालको उपभोक्ता मूल्य सूचकाङ्कका लागि आर्थिक वर्ष २०८०/८१ लाई पछिल्लो आधार वर्षको रूपमा लिइएको छ । यस बैंकले मासिक रूपमा प्रकाशन गर्ने उपभोक्ता मूल्य सूचकाङ्क तयार गर्न नेपाल जीवनस्तर सर्वेक्षण (NLSS-IV) को तथ्याङ्गका आधारमा वस्तु तथा सेवाको डालो र भाराङ्ग निर्धारण गरेको छ ।

उक्त सर्वेक्षणको आधारमा पहिचान गरिएका ५२५ वटा वस्तु तथा सेवाहरू समावेश गरी वस्तु तथा सेवाको डालो (CPI Basket ) निर्धारण गरिएको छ । उपर्युक्त वस्तु तथा सेवालाई खाद्य तथा पेय पदार्थ र गैरखाद्य तथा सेवा समूह गरी दुई बृहत् समूहमा विभाजन गरिएको छ ।

खाद्य तथा पेय पदार्थको भारा ३५४९ प्रतिशत रहेको छ । यसअन्तर्गत १० उपसमूहहरू रहेका छन् । यसै गरी, गैरखाद्य तथा सेवा समूहको भाराङ्क ६४.५१ प्रतिशत र १३ उपसमूह रहेका छन् । घर परिवारको खर्चमा अधिक हिस्सा रहेका वस्तु तथा सेवाको अधिक भाराङ्क रहेको र कम हिस्सा हुने कम भाराङ्क रहेको हुन्छ । यी बस्तु तथा सेवाहरूको मूल्य देशका ७७ जिल्लाका ८७ वटा बजार केन्द्रबाट नियमित रूपमा सङ्कलन गरी सूचकाङ्क तयार गर्ने गरिएको छ ।

उपभोक्ता मूल्य सूचकाङ्क (CPI) मापनको विधि अनुसार यसलाई दुई तहमा गणना गरी निकालिएको छ जसमा प्रारम्भिक तहमा ज्यामितीय औसत (Geometric Average) र माथिल्लो तहमा अंकगणितीय भारित औसत (Weighted Arithmetic Average ) विधि प्रयोग गरिएको छ । त्यसै गरी, भारित औसत विधिबाट गणना गरिने भएकोले सापेक्षिक रूपले सूचकाङ्कमा अधिक भाराङ्क रहेका वस्तु तथा सेवाहरूको मूल्यमा हुने परिवर्तनको अधिक प्रभाव रहने र कम भाराङ्क रहेकाहरूको कम प्रभाव रहने हुन्छ ।

नेपाल राष्ट्र बैंकले आर्थिक वर्ष २०३१ / ३२ देखि उपभोक्ता मूल्य सूचकाङ्क प्रकाशन गर्न सुरू गरेको हो । तत्पश्चात् उपभोक्ताको खर्च प्रवृत्तिमा हुने परिवर्तनलाई मध्यनजर गर्दै मूल्य सूचकाङ्कको आधार वर्ष नियमित रूपमा अद्यावधिक गर्दै आइरहेको छ । सोही सिलसिलामा हालै छैठौं पटक मूल्य सूचकाङ्कको आधार वर्ष २०७१/७२ लाई अद्यावधिक गरी २०८०/८१ कायम गरिएको छ ।

साथै, आर्थिक वर्ष २०८१/८२ देखि देशका सातै प्रदेशको प्रादेशिक उपभोक्ता मूल्य सूचकाङ्क समेत प्रकाशन गर्न शुरू गरिएको छ ।

प्रतिक्रिया दिनुहोस्

सम्बन्धित समाचार

गरिब देशहरुको सहयोगका लागि विश्व बैंकको ९३ अर्ब डलरको वित्तीय प्याकेज

१० वाणिज्य बैंकले ४ महिनामै कमाए अर्ब बढी नाफा, एनआइसी एसियाको सबैभन्दा धेरै

खप्तड लघुवित्तले आईपीओ जारी गर्ने, बिक्री प्रबन्धकमा प्रभु क्यापिटल नियुक्त

तीन कम्पनीको सेयर मूल्य समायोजन

विद्युत खपत बढाउन प्राधिकरणले सुरु गर्यो अभियान

भ्याल्यू स्टक भनेको के हो, कसरी छान्ने यस्ता सेयर ?