डिजिटल बैंकिङमा छलाङ मार्दै नेपाली बैंक, नगद रहित कारोबारमा अभ्यस्त बन्दै ग्राहकहरु

काठमाडौं । नेपाली बैंकहरुले डिजिटल बैंकिङमा छलाङ मारेका छन् । नगद जम्मा गर्न घण्टौ लाइन बस्ने परम्परा लगभग अन्त्य हुँदै गइरहेको छ । ठुला ठुला कारोबार बाहेक साना तिना रकम राख्न तथा झिक्नलागि कोही पनि बैंकमा पुग्दैनन् ।

बैंकहरुले पनि यसका लागि ठुलो खर्च गरेका छन् । ग्राहकहरुलाई डिजिटल बैंकिङका लागि प्रोत्साहन गर्दै आइरहेका बैंकहरुले मोबाइल बैंकिङ मार्फत सम्पुर्ण भुक्तानी गर्न मिल्ने व्यवस्था मिलाएका छन् । आफ्नो खाता रहेको बैंकको मोबाइल बैंकिङ खोल्ने वित्तीकै सम्पुर्ण वित्तीय कारोबार गर्न सम्भव बनाइसकेका छन् । यसले गर्दा पछिल्लो समय डिजीटल भुक्तानी र कारोबार ह्वात्तै बढेको छ । विशेषगरि मोबाइल बैंकिङ्ग र क्यूआर कोड मार्फत हुने कारोबार बढेको हो ।

नगदरहित कारोबारका लागि उपयुक्त माध्यम मानिने मोबाइल बैंकिङ्ग र क्यूआर कोड पेमेन्ट व्यापाक रुपमा विस्तार भएको छ । एक महिनामै यी माध्यमबाट साढे २ खर्बको रुपैयाँ बराबरको भुक्तानी तथा कारोबार भएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार कारोबारसंगै प्रयोगकर्ताको संख्या पनि उत्तिकै बढेका छन् ।

चालु आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को पहिलो महिना अर्थात् साउनमा मोबाइल बैंकिङ्ग र क्यूआर कोड मार्फत २ खर्ब ७२ अर्ब ९१ करोड १० लाख रुपैयाँ बढीको कारोबार भएको छ । जुन गत वर्षको सोही अवधिको तुलनामा ६३.०५ प्रतिशतले बढी हो । गत वर्षको साउनमा भने १ खर्ब ६७ अर्ब ३७ करोड ८० लाख रुपैयाँ बढीको कारोबार मोबाइल बैंकिङ्ग र क्यूआर कोड मार्फत भएको थियो ।

पछिल्लो समय सानातिना किनमेललाई क्यूआर कोडमार्फत डिजिटल भुक्तानीको दायरामा ल्याउने विषयमा उल्लेख्य प्रगति भएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ। नेपालमा पछिल्लो समय विद्युतीय भुक्तानीमा बढ्दो आकर्षण छ । राष्ट्र बैंकका अनुसार डिजीटल कारोबार र भुक्तानी दुवै उल्लेख्य रुपमा अघि बढेको हो ।

डिजीटल कारोबारलाई राष्ट्र बैंकले पनि बढवा दिँदै आएको छ । नेपालमा कोरोना महामारीपछि नै मोबाइल बैंकिङ्ग, इन्टरनेट बैंकिङ्ग र क्यूआर कोड पेमेमेन्ट तर्फ प्रयोगकर्ताहरुको आकर्षण बढेको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ । मोबाइल बैंकिङ्ग मार्फत एकबाट अर्को बैङ्क खातामा रकम जम्मा गर्ने, पानी/बिजुली/इन्टरनेटको बिल भुक्तानी गर्ने, रिचार्ज गर्न सजिलै सकिन्छ । यसका साथै हवाई टिकट काट्ने, बीमाशुल्क भुक्तानी, क्युआर कोडमार्फत पनि भुक्तानी गर्ने लगायत थुप्रै सुविधा हुन्छन् ।

विशेषगरि मोबाइल बैंकिङ्ग र क्यूआर कोडमा सर्वसाधारणको बढी आर्कषण देखिन्छ । साउनमा मोबाइल बैंकिङ्ग मार्फत २ खर्ब ४२ अर्ब ९१ करोड ५० लाख रुपैयाँ बढीको कारोबार भएको छ । सो अवधिसम्ममा मोबाइल बैंकिङ्ग प्रयोगकर्ताहरुको संख्या २ करोड १६ लाख ९१ हजार ४७४ पुगेको छ । गत वर्षको साउनसम्म भने मोबाइल बैंकिङ्गको प्रयोगकर्ता १ करोड ८६ लाख ४३ हजार ८३४ मात्रै थिए ।

यता, साउनमा मात्रै क्यूआर कोड मार्फत २९ अर्ब ९९ करोड ६० लाख बढीको भुक्तानी भएको छ । सो महिनामा १ करोड १२ लाख ५७ हजार ३८८ पटक क्यूआर कोड मार्फत भुक्तानी भएका हो । गत वर्षको साउनमा भने १४ अर्ब ८१ करोड रुपैयाँ बराबरको मात्रै भएको थियो । साउनमा वालेट मार्फत २१ अर्ब ९१ करोड, इन्टरनेट बैंकिङ्ग मार्फत १४ अर्ब ६४ करोड र कनेक्ट आइपीएस मार्फत ३ खर्ब ७७ अर्ब ४६ करोड रुपैयाँ बराबरको भुक्तानी भएको छ ।

प्रविधिको विकाससँगै सरकारले कागजी नोटको प्रयोग घटाउँदै डिजिटल कारोबारलार्ई प्रोत्साहन गर्ने नीति लिँदै आएको छ । राष्ट्र बैंकले समेत क्युआर पेमेन्टलाई प्राथमिकतामा राखी बैंक तथा वित्तीय संस्थासँग समन्वयमा ‘नगदरहित’ कारोबार अभियान नै चलाईरहेको छ । बैंकहरुले पनि डिजीटल भुक्तानीमा एकदमै जोड दिँदै आएका छन् । फलस्वरुप: यस तर्फ आम मानिसको चासो र आकर्षण वृद्धि भएको छ । यसले गर्दा नै विद्युतीय माध्यमबाट हुने कारोबार र प्रयोगकर्ताको संख्या बढ्दै गएको हो ।

राष्ट्र बैंकका अनुसार पछिल्लो समय नगदसहित आरजिटिएस, एटिएम र डिजिटल कारोबारका लागि कनेट आइपिएस, इ–कर्मश, इन्टरनेट बैंकिङ, मोबाइल बैंकिङ, वालेट, क्यूआर पेमेन्ट, पोन्ट अफ सेल्स (पिएसओ) का प्रयोगकर्ता बढेका छन् ।

डिजिटल कारोबार मार्फत एक बैंकबाट अर्को बैंकको खातामा रकम पठाउने, आफूलाई आवश्यक वस्तुहरुको किनमेल, टेलिफोन, विद्युत, खानेपानी लगायतको बिल भुक्तानी गर्ने, मोबाइल, टेलिफोन रिचार्ज गर्ने लगायतको काम गर्न सकिन्छ । त्यसैले पनि यसतर्फ मानिसहरुको आकर्षण दिनानुदिन बढ्दै गएको छ ।

डिजिटल कारोबारमा सहजतासँगै बढ्दो चुनौती

प्रविधिको विकाससँगै बैंकिङ प्रणालीमा समेत सहजता आउन थालेको छ । डिजिटल बैंकिङ इन्टरनेट आधारित बैंकिङ कारोबार प्रणाली हो ।

यसरी बैंकिङ कारोबार गर्ने ग्राहकको हिस्सा दिनप्रतिदिन बढ्दै गएको छ । कार्यालय समयमा पुग्नुै पर्ने र लामो लाइनमा बसेर कारोबार गर्नुपर्ने बाध्यताबाट समेत मुक्ति पाइने भएकाले मानिसहरु पछिल्लो समय डिजिटल बैंकिङ प्रणालीमा आकर्षित बन्दै गएका छन् । तर, डिजिटल बैंकिङ कारोबार जति सहज देखिन्छ त्यति नै चुनौतिपूर्ण पनि छ ।

साइबर सुरक्षा र प्रणालीमै ह्याकरहरुले सहजै पहुँच पुर्याएर ठूलो नोक्सानी गरिदिने भएकाले यसमा सचेतताको आवश्यकता समेत उत्तिकै टट्कारो छ ।

बैंकका ग्राहकहरूले स्मार्टफोन, ट्याब, ल्यापटप, डेस्कटप र एटीएम जस्ता डिजिटल उपकरणहरू मार्फत सजिलैसँग आफ्नो खाता र भुक्तानीमा पहुँच राख्न सक्छन् । डिजिटल बैंकिङमा डिजिटल वालेट, बैंक एप्स, कन्ट्याक्टलेस र नगद रहित भुक्तानीे हुने भएकाले यसको लोकप्रियता बढ्दो छ ।

डिजिटल बैंकिङ प्रणालीको प्रयोग र औचित्य कोभिड महामारीको अवधिमा झन् फस्टाएको देखिन्छ । कोरोना संक्रमणको डर र मानिस एकअर्काको सम्पर्कमा आउन नमिल्ने कारण पनि डिजिटल बैंकिङ प्रणालीका कारण ग्राहकले कारोबारमा सहजताका लागि यस्तो प्रणालीको प्रयोगलाई विश्वास गर्न थालेको देखिन्छ ।

वर्तमान समयमा प्रविधिको विकाससँगै त्यसका चुनौतीहरु पनि बढ्दै गइरहेका छन् । साइबर डकैती पनि त्यस्तै चुनौतीमध्येको एक हो । नेपालमा बैंक तथा वित्तिय क्षेत्रमा भएका विभिन्न साइबर सुरक्षासँग सम्बन्धित घटनाहरु समय समयमा बाहिरिने गरेका छन् ।

बैंक खातावालाको खाताबाट रकम गायव भएका घटना त कहिले एटिएम ह्याक गरेर रकम निकालिएका जस्ता विभिन्न घटनाहरु बाहिरिने गरेका छन् ।

त्यस्ता चुनौतिहरु अविकसित र विकासशील मुलुक मात्र नभई विकसित मुलुकका बैंक तथा वित्तीय संस्थामा पनि साइबर डकैतीका घटना सार्वजनिक हुँदै आएका छन् । नेपालको हकमा पछिल्लो समय साइबर सुरक्षाको विषयलाई लिएर बैंक तथा वित्त क्षेत्र तरंगित बन्न पुगेका छन् ।

लाखौं ग्राहकहरू र तिनीहरूको संवेदनशील डाटाको साथ, साइबर सुरक्षा आज वित्तीय क्षेत्रको सामना गर्ने सबैभन्दा महत्वपूर्ण मुद्दाहरू मध्ये एक हो । विभिन्न प्रकारका साइबर खतराहरूसँग लड्नको लागि, बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरु सक्रिय रूपमा सतर्क रहन आवश्यक छ ।

प्रतिक्रिया दिनुहोस्

सम्बन्धित समाचार

गरिब देशहरुको सहयोगका लागि विश्व बैंकको ९३ अर्ब डलरको वित्तीय प्याकेज

१० वाणिज्य बैंकले ४ महिनामै कमाए अर्ब बढी नाफा, एनआइसी एसियाको सबैभन्दा धेरै

खप्तड लघुवित्तले आईपीओ जारी गर्ने, बिक्री प्रबन्धकमा प्रभु क्यापिटल नियुक्त

तीन कम्पनीको सेयर मूल्य समायोजन

विद्युत खपत बढाउन प्राधिकरणले सुरु गर्यो अभियान

भ्याल्यू स्टक भनेको के हो, कसरी छान्ने यस्ता सेयर ?